نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری مالی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2
استادیار گروه مدیریت مالی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3
استادیار، گروه مالی و بیمه، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4
استادیار، گروه مدیریت مالی، واحد الکترونیکی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
10.22059/frj.2025.381724.1007639
چکیده
بانک‌ها به‌عنوان نهادهای مالی اصلی، نقشی حیاتی در اقتصاد ایفا می‌کنند و از طریق تخصیص منابع و مدیریت نقدینگی، گردش وجوه و تأمین مالی پروژه‌های اقتصادی را تسهیل می‌نمایند. آن‌ها با جمع‌آوری سپرده‌های مشتریان، منابع مالی لازم برای اعطای وام و اعتبارات اقتصادی را فراهم می‌سازند. این فرآیند به‌عنوان واسطه‌گری مالی شناخته می‌شود و اهمیت بانک‌ها در ایجاد نقدینگی، به‌ویژه در شرایط نوسانات اقتصادی، بر کسی پوشیده نیست. از دیدگاه نظری، بانک‌ها علاوه بر نقش واسطه‌گری، توانایی خلق نقدینگی را نیز دارند که این امر از طریق تبدیل دارایی‌های نسبتاً غیرنقد به نقدینگی صورت می‌گیرد. این قابلیت، نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی دارد و برای پایداری سیستم بانکی و ارتقای بازارهای مالی از اهمیت زیادی برخوردار است.
تأمین مالی بانک، یکی از ضروری‌ترین عوامل برای اجرای موفقیت‌آمیز اهداف اقتصادی و اجتماعی شبکه بانکی است. بدون دسترسی به منابع مالی متنوع و کارآمد، بانک‌ها نمی‌توانند نقش اصلی خود در ایجاد نقدینگی و تأمین مالی اقتصاد را ایفا کنند. تأمین مالی بانک شامل منابع مختلفی نظیر سپرده‌ها، وام‌ها، خدمات پرداختی و آورده سهامداران می‌باشد. این منابع نه‌تنها نقدینگی لازم برای ارائه خدمات بانکی را فراهم می‌آورند، بلکه توانایی بانک‌ها در مدیریت دارایی‌ها و جذب مشتریان جدید را نیز افزایش می‌دهند. مطابق تعریف بانک توسعه آسیایی، این منابع تأمین مالی می‌توانند تبدیل بدهی‌ها به دارایی‌های نقدشونده را تسهیل کرده و عملاً موجب خلق نقدینگی توسط بانک شوند. در همین راستا، نقش تأمین مالی بانک به‌عنوان محرک اصلی قدرت بازار بانک‌ها شناخته می‌شود.
قدرت بازار بانک، به توانایی آن‌ها در جذب مشتریان، مدیریت سهم بازار و تعیین قیمت خدمات اشاره دارد. این توانایی نه‌تنها پایداری و رقابت‌پذیری بانک‌ها را تضمین می‌کند، بلکه نقش مهمی در تسهیل دسترسی مشتریان به خدمات مالی دارد. در حقیقت، قدرت بازار بانک‌ها بازتابی از کیفیت خدمات، شیوه‌های مدیریتی و توانمندی‌های بازاریابی آن‌ها در جذب سپرده‌ها و ارائه اعتبارات مالی است. از سوی دیگر، افزایش قدرت بازار می‌تواند توان بانک‌ها را در خلق نقدینگی تقویت کرده و ارتباط میان تأمین مالی و نقدینگی ایجادشده توسط بانک را عمیق‌تر کند.
پژوهش حاضر به بررسی رابطه میان تأمین مالی بانک، قدرت بازار و نقش تعدیلی خلق نقدینگی پرداخته است. برای سنجش این متغیرها از شاخص‌های معتبر علمی استفاده شده است. قدرت بازار بانک‌ها با شاخص لرنر اندازه‌گیری شده است. این شاخص‌ها به بررسی سطح تمرکز و میزان رقابت در صنعت بانکداری می‌پردازند. همچنین تأمین مالی بانک با استفاده از مدل برگر و بومن (2009) که یک شاخص برای اندازه‌گیری خلق نقدینگی ارائه می‌دهد، ارزیابی شده است.
اطلاعات پژوهش از صورت‌های مالی 10 بانک بورسی ایران طی سال‌های 1394 تا 1401 جمع‌آوری شده و با استفاده از مدل‌های رگرسیونی چندمتغیره تحلیل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که تأمین مالی بانک به‌صورت کارآمد و متنوع، قدرت بازار را به شکل معناداری افزایش می‌دهد. علاوه بر این، خلق نقدینگی بانک تأثیر مثبت و معناداری بر رابطه میان تأمین مالی بانک و قدرت بازار داشته و این ارتباط را تقویت می‌کند. این یافته‌ها نشان‌دهنده نقش مهم خلق نقدینگی در پایداری و کارایی سیستم بانکی هستند.
با افزایش خلق نقدینگی توسط بانک‌ها، توانایی آن‌ها در جذب منابع مالی بیشتر و ارائه خدمات بهتر به مشتریان افزایش می‌یابد. این امر موجب تقویت رابطه میان تأمین مالی بانک و قدرت بازار می‌شود و در نهایت، پایداری شبکه بانکی و رشد اقتصادی کشور را بهبود می‌بخشد. از این رو، توجه به تعامل میان این سه متغیر در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و نظارتی اهمیت زیادی دارد. پژوهش حاضر همچنین نشان می‌دهد که عوامل کنترلی نظیر اندازه بانک، سرمایه بانک، اهرم مالی، چرخه اقتصادی و بازده بازار سهام نیز نقش مهمی در تبیین روابط میان تأمین مالی بانک، قدرت بازار و خلق نقدینگی ایفا می‌کنند.
این پژوهش با استفاده از رویکرد داده‌های تلفیقی و مدل‌های رگرسیونی چندمتغیره، به بررسی دقیق‌تر اثرات مستقیم و تعدیلی تأمین مالی بانک بر قدرت بازار پرداخته است. یافته‌ها تأکید دارند که خلق نقدینگی به‌عنوان یک متغیر تعدیل‌کننده، می‌تواند نقش مهمی در تقویت این رابطه ایفا کند. این مطالعه زمینه‌ای برای طراحی مدل‌های پژوهشی جامع‌تر در حوزه بانکداری فراهم می‌آورد و توصیه‌هایی عملی برای مدیران بانکی و سیاست‌گذاران ارائه می‌کند
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The relationship between bank financing and market power, with the role of creating bank liquidity
نویسندگان [English]
-
Hassan Hosseini
1
-
Maryam Khalili Araghi
2
-
ali namaki
3
-
Mehdi Madanchi Zaj
4
1
Ph.D. Candidate in Finance, Science & Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2
Assistant Prof., Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University
3
Assistant Prof., Faculty of Management, University of Tehran, Tehran,
4
Assistant Prof., Department of Financial Management, E-campus Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Banks play a critical role in supporting economies and financial markets through the allocation of resources. They act as financial intermediaries by bridging gaps between savers and borrowers and simultaneously serve as liquidity providers by managing the maturity structure of their balance sheet items. This dual functionality positions banks as pivotal institutions for ensuring the smooth functioning of economic systems. Financing the economy is among the primary socio-economic objectives of the banking sector. Achieving this goal requires banks to access a diverse range of financial resources, enabling them to support economic activities, manage credit, and service their obligations, thereby maintaining stability within the broader banking system.
Bank financing involves generating financial resources to sustain banking operations and economic activities. According to the Asian Development Bank, financing encompasses various sources such as deposits, loans, payment services, and shareholder contributions. These resources empower banks to convert debts into liquid assets, effectively creating liquidity that is indispensable for economic operations. This capability underscores the importance of liquidity creation in ensuring resilience within financial systems. Additionally, the market power of banks, defined as their ability to attract customers and maintain competitive advantages, is closely linked to their financing structures. Banks leverage managerial and marketing strategies to secure market shares and expand their client bases, emphasizing the interconnectedness of financing and market dynamics.
Through liquidity creation and risk transformation, banks play an irreplaceable role in stabilizing economies and fostering growth. However, previous research has predominantly focused on risk assessment, often overlooking the interaction between financing, market power, and liquidity creation. To address this gap, the present study explores the relationships among these factors, aiming to provide insights into their influence on banking operations and financial stability.
To measure market power, the study utilized the Herfindahl-Hirschman Index (HHI), a well-established indicator of market concentration and competition. Bank financing was also analyzed using a modified HHI designed to capture the diversity of funding components, such as interbank borrowings, customer deposits, and issued securities. Liquidity creation was quantified using the index developed by Berger and Bouwman (2009), which categorizes balance sheet items based on their liquidity profiles. Data for this research were obtained from the financial statements of 10 publicly listed banks in Iran, covering the period from 2015 to 2022. Multivariate regression models employing pooled data techniques were applied to test the hypotheses.
The findings reveal that diversified and efficient bank financing significantly enhances market power. Banks with diverse funding structures exhibit greater resilience and competitiveness, underlining the importance of effective financial management in optimizing market position. Furthermore, the study demonstrates that liquidity creation amplifies the positive relationship between bank financing and market power. As banks generate more liquidity, they strengthen their ability to attract deposits and improve their operational efficiency, creating a feedback loop that reinforces market dominance.
This research underscores the need for policymakers to consider the interplay between financing structures, liquidity creation, and market power in their strategies. By fostering a deeper understanding of these dynamics, the study contributes to the development of policies aimed at enhancing banking efficiency and ensuring financial stability.
کلیدواژه‌ها [English]
-
bank financing
-
market power
-
bank liquidity creation
-
Lerner
-
Herfindahl-Hirschman
)