Document Type : Research Paper
Authors
1 Assistant Prof. in Accounting, Imam Khomeini International University (IKIU), Qazvin, Iran
2 M.Sc. In Accounting, Hazratee Masoumeh University (HMU), Qom, Iran
3 M.Sc. In Business Administration/Finance, Aras Institution, Tabriz, Iran
Abstract
Keywords
کارایی روشهای آماری در رویدادپژوهی
در بورس اوراق بهادار تهران
محمدحسین قائمی1، جواد معصومی2، رامین رستمی3
چکیده: در این مقاله بهطور کلی به کارایی روششناسی رویدادپژوهی و بهطور خاص به کارایی آمارههای مختلف آزمون میپردازیم. بر اساس دادههای روزانهی قیمت و حجم دادوستد سهام از اول سال 1380 تا پایان سهماههی اول سال 1389 (شامل 2240 روز) و بهروش شبیهسازی، کارایی هشت آمارهی پارامتری، ناپارامتری و تغییر واریانس در دورهی رویداد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان میدهد، آمارههای مختلف توان کشف بازدههای غیرعادی را دارند. هنگامیکه بازده غیرعادی در دورهی رویداد کمتر از یک درصد است، نباید انتظار داشت آمارههای آزمون توان زیادی در کشف بازدههای غیرعادی داشته باشند.
واژههای کلیدی: رویداد پژوهی، بازده غیرعادی، آمارهی آزمون، بازده مورد انتظار، گردش سهام.
1. استادیار حسابداری، دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
2. کارشناس ارشد حسابداری، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران
3. کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی گرایش مالی، مؤسسهی آموزش عالی آزاد ارس، تبریز، ایران
تاریخ دریافت مقاله: 27/10/1390
تاریخ پذیرش نهایی مقاله: 27/04/1391
نویسنده مسئول مقاله: محمد حسین قائمی
E-mail: Ghaemi_d@yahoo.com
مقدمه
در طول چهل سال گذشته، روششناسی پژوهشهای رویدادی بارها در پژوهشهای حسابداری و مالی بهکار گرفته شده است. این روششناسی برای شناسایی آن تغییرات غیرعادی در قیمت داراییهای مالی است که در حول و حوش رویدادهای مختلف مورد نظر ایجاد شده است (قائمی و همکاران، 1390). بهترین شواهد، کارایی بازار سرمایه مبتنی بر مطالعات رویدادی است، بهویژه هنگامیکه رویداد اثر زیادی بر قیمت داشته باشد (Fama, 1991). پژوهشگران ایرانی با الگو گرفتن از پژوهشهای وسیع انجام شده در کشورهای با بازار سرمایه بزرگ و فعال، مثل بال و براون (1968)، بیور (1968) و فاما و دیگران (1969)، بهاجرای پژوهشهای رویدادی در بورس اوراق بهادار تهران پرداختهاند، برای نمونه حجازی (1375)، جهانخانی و صفاریان (1382)، قائمی و وطن پرست (1384) و قائمی و رحیم پور (1389).
بورس اوراق بهادار تهران از نظر پیشینه و حجم دادوستد و ارزش سهام، در دسته بورسهای کوچک و نوپا قرار میگیرد. بستهبودن نماد سهم یا نبود عرضه و تقاضا برای برخی از سهام در روزهایی از سال امر مشهودی است که محدودیتهایی برای اجرای پژوهشهای رویدادی ایجاد میکند (قائمی و همکاران، 1390). این محدودیتها در محاسبهی بازده و سنجش بازده غیرعادی سهام نمود مییابد. علاوهبر این تجزیه و تحلیل بازده غیرعادی، نیاز به آمارهی مناسب دارد تا از آن طریق بتوان بهاستنباط آماری دربارهی آثار رویداد روی قیمت سهام دست یافت. هدف مقاله پیش رو این است که با اتکا به شبیهسازی بر دادههای واقعی سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، آمارهای مناسب برای ارزیابی آثار رویدادهای اقتصادی بر قیمت سهام شناسایی شود.
قائمی و همکاران (1390) روش سنجش بازده غیرعادی در بورس تهران را پیشنهاد کردهاند. در این مقاله میخواهیم با اتکا بر نتایج حاصل، توان آمارههای مختلف پارامتری و ناپارامتری در شناسایی اثرات رویدادها بر قیمت سهام را ارزیابی کنیم.
پیشینهی پژوهش
بازده غیرعادی از تفاوت بین بازده واقعی و بازده مورد انتظار بهدست میآید. یعنی:
رابطهی 1) |
در این رابطه، نماد بازده غیرعادی سهم i در دورهی t؛ و بهترتیب بازده واقعی و بازده مورد انتظار سهم i برای دورهی t هستند. در عمل مدلهای مختلفی برای محاسبهی بازده مورد انتظار استفاده میشود. این مدلها بر مقدار بازده غیرعادی اثر دارد. بازده میانگین تعدیلشده، بازده تعدیلشدهی بازار و خطای پیشبینی الگوی بازار، سه روش متداول برای سنجش بازده غیرعادی است. انحراف از الگوی قیمتگذاری داراییهای سرمایهای و مدل چند فاکتوری، مانند نظریهی قیمتگذاری آربیتراژی نیز توسط پژوهشگران استفاده شده است.
بازده میانگین تعدیلشده یا بازده تعدیلشده با میانگین، از طریق کسر میانگین بازده سهم در طول دورهی برآورد از بازده آن سهم در دورهی رویداد بهدست میآید (Brown & Warner, 1980). در این روش، ریسک سهم با بازده پرتفوی بازار در دورهی رویداد کنترل نمیشود. در روش بازده تعدیلشدهی بازار، بازده بازار از بازده سهم در دورهی رویداد کسر میشود. در این روش فرض میشود ریسک سهم معادل ریسک پرتفوی بازار است. وقتی از مدل بازار استفاده میکنیم، بازده غیرعادی برابر خطای پیشبینی مدل بازار است (Maynes & Rumsey, 1993). به بیان دیگر:
رابطهی 2) |
|
رابطهی 3) |
پارامترهای مدل بازار شامل و بر مبنای بازده سهم در دورهی برآورد بهدست میآیند. با تفاضل بازده مورد انتظار، [ ] از بازده واقعی ( )، بازده غیرعادی ( ) بهدست میآید. وقتی از بازده بازار یا بازده میانگین استفاده میشود، نیازی به برآورد پارامتر آماری نیست. در مدل بازار ریسک سهم و حرکت بازار در طول دوره رویداد کنترل میشود. استفاده از یک مدل تعادلی مانند مدل قیمتگذاری داراییهای سرمایهای (CAPM)، روش چهارم برای محاسبهی بازده غیرعادی است. در این روش انحراف بازده واقعی از بازده تعادلی در دورهی رویداد، بهمنزلهی بازده غیرعادی است. سرانجام در مدلهای چند فاکتوری که بازده تابعی از دو یا چند متغیر است، بازده غیرعادی از تفاضل بازده واقعی و بازده مورد انتظار، براساس مدل چند فاکتوری بهدست میآید. در شرایطی که بازده اوراق بهادار از روی مدل چند فاکتوری ایجاد شود، برآورد انجام شده از روی سایر مدلها برآوردهای تورشدار خواهند بود (Binder, 1998).
در بورسهای کوچک و نوپا، پدیدهی وقفهی معاملاتی تعداد زیادی از سهام پدیده شایعی است. ازجمله در بورس اوراق بهادار تهران، در مقاطعی از سالها بسته بودن نماد برخی از سهام یا نبود عرضه و تقاضا برای برخی از سهام در روزهایی از سال، به خوبی مشاهده میشود. این موضوع باعث میشود که پژوهشگران به طور کلی در محاسبهی بازده غیرعادی و بهطور خاص در برآورد پارامترهای مدل بازار دچار محدودیت شوند. قائمی و همکاران (1390) نشان دادند در طول سالهای 1380 تا سهماههی اول سال 1389، نسبت سهام کمگردش به کل سهام دادوستد شده در بورس تهران، در محدودهی 5/35 تا 5/53 درصد قرار داشته است. این نسبت برای سهام پُرگردش در دورهی مذکور، در دامنهی 8/8 تا 4/27 درصد بوده است.
روششناسی پژوهش
براون و وارنر (1980 و 1985) برای بررسی خواص بازدههای روزانه از شبیهسازی استفاده کردند. پژوهشهای دیگری چون بارتولدی و دیگران (2007) و ماینز و رومسی (1993) برای بازارهای نوپا از شبیهسازی استفاده کردهاند. در اینجا ما برای ارزیابی توان آمارههای آزمون از روش شبیهسازی استفاده میکنیم.
دادهها
دادههای مورد استفاده، شامل اطلاعات روزانهی واقعی سهام عادی دادوستد شده در بورس اوراق بهادار تهران، از ابتدای سال 1380 تا پایان خرداد ماه 1389 (2240 روز) است. این دادهها شامل تعداد سهام مبادلهشده و آخرین قیمت در پایان هر روز است. در هر سال، هر یک از سهام دادوستد شده در سال مذکور، در یکی از سه گروه سهام کمگردش، متوسط و پُرگردش جای گرفته است. اگر یک سهم در کمتر از 40 درصد کل روزهای معاملاتی سال دادوستد شده باشد، در گروه سهام کمگردش و اگر یک سهم در محدودهی 40 تا 80 درصد از روزهای معاملاتی سال دادوستد شده باشد، در گروه سهام متوسط و در غیر این صورت در گروه سهام پُرگردش جای گرفته است. سهام پذیرفتهشدهای که در یک سال دادوستد نشده، بهطور کلی از دادههای آن سال کنار گذاشته شده است.
شبیهسازی
برای محاسبهی آمارههای مختلف آزمون، در سه مرحلهی جداگانه، 1000 پرتفوی 10 سهمی، 15 سهمی و 20 سهمی ساخته شده است. برای اینکه هر بار 1000 پرتفوی ساخته شود، ابتدا بهشکل تصادفی و با جایگزینی یک نمونه روز (رویداد) از بین دادههای موجود انتخاب شده و در یکی از پرتفویهای هزارگانه قرار داده میشود. شرط اعمال شده برای هر روز (رویداد) این است که در طول دوره، 247 روز قبل از رویداد (از 2- تا 249- روز )، دستکم برای 25 روز بازده روزانه وجود داشته باشد. چنانچه نمونهای از این شرایط برخوردار نباشد، از فهرست نمونه کنار گذاشته خواهد شد. علاوهبر این باید بازده روزانه برای سه روز (دورهی رویداد) از 1- تا 1+ قابل محاسبه باشد، یعنی در هیچکدام از این سه روز وقفهی معاملاتی وجود نداشته باشد.
پس از تشکیل 1000 پرتفوی برای هر یک از پرتفوها، میانگین سادهی نسبت تعداد روزهای معاملاتی سهم به کل تعداد روزهای معاملاتی هر سال، برای کل سهام موجود در پرتفوی حساب شد. هر یک از پرتفویها در یکی از سه گروه سهام کمگردش، متوسط و پُرگردش جای گرفت. با توجه به یافتهی قائمی و همکاران (1390)، بازده غیرعادی هر سهم بر مبنای روش دادوستد تا دادوستد بهدست آمده است.
فرایند تشکیل پرتفوی، اختصاص هر پرتفوی به یکی از سه گروه سهام و محاسبهی بازده غیرعادی، سه بار برای تشکیل پرتفویهای 10 سهمی، 15 سهمی و 20 سهمی انجام شده است.
آمارهها
برای اینکه مشخص کنیم واکنش آمارهها به تغییرات ارقام بازده غیرعادی چگونه است، بهطور مصنوعی 5/0، 1، 2 و 3 درصد به بازده غیرعادی روز رویداد (روز صفر) اضافه کردیم. آمارهای که بتواند با کمترین تغییر در بازده غیرعادی، معناداری بیشتری را نشان دهد، در رویدادپژوهی توان بیشتری خواهد داشت. در این مقاله، همانند بارتولدی و دیگران (2007) هشت آماره (T1 تا T8) محاسبه شده است:
T1: آزمون tکه برای استقلال مقطعی بازدههای غیرعادی در روز رویداد تعدیل شده است (Brown & Warner, 1985).
T2: آزمون t بر اساس بازدههای غیرعادی استاندارد شده (Brown & Warner, 1985).
T3: آزمون t بر اساس بازدههای غیرعادی استاندارد شده تعدیل شده (Brown & Warner, 1985).
در آماره T1 فرض استقلال بازدههای غیرعادی در بین سهام مطرح است. پاتل (1976) توصیه میکند، بازدههای غیرعادی براساس پیشبینی مدل بازار برآورد شود و واریانس آماره t با جمع واریانس خطاهای پیشبینی سهام منفرد بهدست آید (Maynes & Rumsey, 1993). در آماره T2، ابتدا بازدههای غیرعادی هر سهم به انحراف معیار بازده غیرعادی همان سهم تقسیم میشود، سپس با جمعکردن نتایج حاصل برای هر سهم، آماره آزمون بهدست میآید. در محاسبهی آماره T3، برای استاندارد کردن، به جای اینکه از انحراف معیار واقعی استفاده شود، از انحراف معیار خطاهای پیشبینی استفاده میشود.
آمارههای (T4 تا T6) از نوع ناپارامتری است، یعنی بر پایهی فرض نرمال نبودن بازدههای غیرعادی قرار دارد.
T4: آزمون رتبه (Corrado, 1989).
T5: آزمون علامت (Corrado & Zivney, 1992).
T6: آزمون علامت تعمیم یافته (Cowan, 1992 And Cowan & Sergeant, 1996).
آخرین مجموعه از آمارههایی که برای ارزیابی معناداری بازدههای غیرعادی استفاده میشود، با فرض تغییر واریانس حول و حوش روز رویداد محاسبه میشود.
T7: آزمون پارامتری با تعدیل برای تغییر واریانس (Boehmer et al., 1991).
T8: آزمون رتبه با تعدیل برای تغییر واریانس (Corrado & Zivney, 1992 And Maynes & Rumsey, 1993).
بهطور کلی در آمارههای T1تا T6، واریانس خطاهای پیشبینی براساس دادههای قبل از محدودهی رویداد برآورد میشود، اما در محاسبهی T7 و T8، تغییر در واریانس در محدودهی رویداد مورد توجه قرار میگیرد. اغلب زمان دقیق رویداد معلوم نیست، پس به جای اینکه بازده غیرعادی برای یک روز معین حساب شود، بازده غیرعادی چند روز انباشته میشود. در بیشتر مطالعات از یک روز پیش از رویداد تا یک روز پس از رویداد، بهعنوان محدوده یا دورهی رویداد در نظر گرفته میشود (Bartholdy et al., 2007).
تجزیه و تحلیل دادهها
در جدول شمارهی 1، مقادیر میانگین و انحراف معیار هریک از آمارههای هشتگانه برای 1000 پرتفوی 15 سهمی ارائه شده است. این ارقام برحسب هر گروه از پرتفویها (شامل کمگردش، متوسط و پُرگردش) است. نتایج مندرج در این جدول، مربوط به وضعیتی است که رقمی به بازده غیرعادی دورهی رویداد اضافه نشده است. بر اساس فرضیهی صفر، میانگین هر آماره صفر است. در سطح پرتفویهای پُرگردش، میانگین آمارهها در محدودهی 23/0- تا 3/0 قرار دارد. این دامنه برای پرتفویهای متوسط 02/0- تا 2/0 و برای پرتفویهای کمگردش 7/0- تا 62/0 است. محدودهی دامنهی میانگین آمارهها برای پرتفویهای کمگردش بیشتر است.
از مقایسهی آمارههای سه گروه پرتفوی درمییابیم مقدار T4 نوسان کمتری دارد؛ ولی علامت آن منفی است. از نظر میانگین، آمارههای T5و T8 در گروه پرتفوهای متوسط و آمارههای T1و T6در گروه پرتفوهای کمگردش وضعیت بهتری دارند.
در هریک از ستونهای میانگین، انحراف معیار، چولگی و کشیدگی دو مورد از آمارهها که بهترین وضعیت را داشتهاند با زمینه خاکستری نمایش داده شده است.
همانطور که در جدول شمارهی 1 مشاهده میشود، بر اساس دادههای روزانه از ابتدای سال 1380 تا پایان سه ماههی اول سال 1389، تعداد 1000 پرتفوی 15 سهمی ساخته شد. برای این، کار نخست بهصورت تصادفی یک نمونه (روز/رویداد) از بین دادههای موجود انتخاب شد. سپس در یکی از پرتفوهای هزارگانه قرار داده شد. شرایط اعمال شده برای هر نمونهی انتخابی این است که دستکم در طول 247 روز قبل از رویداد، در 25 روز دادوستد شده باشد و در روزهای دورهی رویداد (1- تا 1+) وقفهی معاملاتی نداشته باشد. پس از تشکیل 1000 پرتفوی، برای هر پرتفوی میانگین سادهی تعداد روزهای معاملاتی سهم به کل تعداد روزهای معاملاتی هر سال، محاسبه شده و هر پرتفوی در یکی از سه گروه سهام پُرگردش، متوسط و کمگردش جای گرفت. بازده غیرعادی هر سهم به روش دادوستد تا دادوستد محاسبه شده و برای پرتفوی، میانگین ساده بازده غیرعادی سهام حساب شده است. آمارههای آزمون معناداری بازدههای غیرعادی پرتفوی، بر اساس بارتولدی و همکاران (2007) محاسبه شده است. دو مورد از آمارهها که وضعیت بهتری دارند با زمینهی خاکستری نشان داده شده است.
عملکرد آمارهها
اکنون میخواهیم مشخص کنیم توان آمارهها برای کشف بازده غیرعادی چقدر است. به این منظور، بهصورت مصنوعی مقادیری به بازده غیرعادی دورهی رویداد اضافه شده تا معلوم شود کدام آماره قادر است درصد بیشتری از نمونه را به عنوان نمونههایی که بازده غیرعادی داشته، شناسایی کند. نتایج این تحلیل در جداول شماره 2 تا 4 نشان داده شده است. در جدول شمارهی 2 پرتفویهای 10 سهمی، در جدول شمارهی 3 پرتفویهای 15 سهمی و در جدول شمارهی 4 پرتفویهای 20 سهمی مبنای محاسبهی آمارهها قرار گرفته است. برای نمونه در پرتفوهای 10 سهمی پُرگردش، آماره T1 در شرایطی که 5/0 درصد به بازده غیرعادی روز رویداد اضافه شود، میتواند 4/8 درصد از پرتفویها را بهعنوان پرتفویی شناسایی کند که عملکرد غیرعادی داشته است. در استخراج ارقام جداول، سطح اهمیت آماری 95 درصد است. برای آماره T1اگر یک درصد را اضافه کنیم، 4/8 درصد به 3/32 درصد افزایش مییابد. در هر یک از جداول 2 تا 4، دو مورد از آمارههایی که در سطح پرتفویها بهترین عملکرد را داشتهاند با زمینهی خاکستری مشخص شده است. مقایسهی جداول 2، 3 و 4 نشان میدهد، آمارههای پارامتری (T1 تا T3) در شرایطی که 2 و 3 درصد به بازده روز رویداد اضافه شود، بهنسبت توان کاملی در کشف بازده غیرعادی دارند. این نتیجه در مورد پرتفوی سهام کمگردش بهتر مشهود است. آماره T8 حساسیت کمتری را نسبت به اضافه کردن رقم به بازده غیرعادی روز رویداد نشان میدهد.
نتیجهگیری و پیشنهاد
در این مقاله، کارایی روششناسی رویداد پژوهی در شرایط دادوستد ضعیف بر اساس دادههای روزانهی بورس اوراق بهادار تهران در سالهای 1380 تا 1389 (سهماهه اول) بررسی شد. به جای کنار گذاشتن نمونههای با وقفهی معاملاتی (کاری که در بیشتر موارد انجام میشود)، از روش دادوستد تا دادوستد برای برآورد ضریب مدل بازار استفاده کردیم. نتیجهی بهدستآمده نشان داد، حتی در شرایط پایین بودن تعداد مشاهدات/رویدادها (در پرتفوهای 10، 15 و 20 سهمی) آمارههای مختلف تا حدود زیادی توان کشف بازدههای غیرعادی را دارند. در وضعیتی که تعداد رویدادها (اجزای پرتفوها) 20 مورد است، آمارههای پارامتری، شامل آماره t تعدیلشده برای استقلال مقطعی بازدههای غیرعادی (T1)، آماره t بر اساس بازدههای غیرعادی استاندارد شده (T2) و آماره t بر اساس بازدههای غیرعادی استاندارد شدهی تعدیل شده (T3)، توان مناسبی برای کشف بازدههای غیرعادی دارند. در شرایطی که انتظار بازده غیرعادی نداریم، آمارههای مبتنی بر فرض تغییر واریانس حول و حوش رویداد (T7 و T8) در مقایسه با سایر آمارهها، بازدههای غیرعادی زیادی را شناسایی میکنند، بنابراین کارایی پایینتری نسبت به سایر آمارهها دارند.
با توجه به نتایج حاصله چند نکته به پژوهشگران توصیه میشود: اول اینکه در پژوهشهای رویدادی تا جایی که ممکن است، تعداد شرکت/رویداد بیشتری نمونهگیری شود تا توان آمارهها افزایش یابد. دیگر اینکه در شرایطی که بازده غیرعادی در روز رویداد کمتر از یک درصد است، پژوهشگران نباید انتظار داشته باشند عملکرد غیرعادی زیادی را مشاهده کنند. سوم اینکه با تجزیهی نمونهها بر اساس گردش معاملاتی، بهتر میتوان بازدههای غیرعادی را شناسایی و تحلیل کرد.
منابع